Naziv policistični jajnici (polycystic ovary sindrom − PCOS) uveden je prije više od 60 godina i temeljio se na izgledu jajnika. I danas se dijagnoza sindroma policističnih jajnika postavlja među ostalim i prema morfološkim nalazima transvaginalnog ultrazvuka. Na temelju današnjih dijagnostičkih kriterija učestalost sindroma policističnih jajnika je 6 do 10%. Takav izgled imaju jajnici u 22% žena, što znači da oko 15% žena ima jajnike nalik na policistične. One nemaju kliničkih smetnji i imaju normalan menstrualni ciklus. To je i razlog što se danas učestalo i olako postavlja dijagnoza policističnih jajnika isključivo na osnovi ultrazvučnog nalaza policističnosti.
Kada se javlja?
Sindrom najčešće počinje oko nastupa prve menstruacije u životu žene (menarhe), premda može nastupiti bilo kada u reproduktivnoj dobi. Premda patogeneza nastanka sindroma policističnih jajnika nije u potpunosti razjašnjena, vjeruje se da je jajnik najvažnija karika u lancu nastanka kroničnog izostanka ovulacije. Pacijentice s tipičnom slikom PCOS su mlade i neplodne žene koje imaju vrlo rijetke menstruacije, uopće nemaju menstruacija ili se žale na nepravilna krvarenja. Pretilost je prisutna u oko 40% pacijentica, a abnormalna dlakavost kod polovice žena. Vrlo često pojavljuju se akne na licu i leđima te masna koža i vlasište. U kliničkoj slici ne moraju biti izraženi svi simptomi, a i intenzitet simptoma može varirati.
Postavljanje dijagnoze
Policistični jajnici povećana su i zaobljena izgleda, bjelkaste boje poput bisera. Na rezu nalazimo brojne folikule (ciste) promjera od 5 do 10 mm koji su raspoređeni u nizu tik ispod čahure (otuda i naziv sindroma). Policistični jajnici predstavljaju stanje jajnika koje je karakterizirano izostankom menstruacije (amenoreja) ili neredovitim menstruacijskim ciklusima, neplodnošću zbog izostanka ovulacije (anovulacija), pretjeranom dlakavošću... Na višestruk uzrok tog poremećaja ukazuje i čitav spektar hormonskih i metaboličkih abnormalnosti. Stanje je karakterizirano i hiperandrogenizmom (povišenom koncentracijom muških spolnih hormona). Pacijentice se često žale na neuredna krvarenja iz maternice, neplodnost, pojačanu dlakavost, opadanje kose i akne, masnu kožu i povišen libido. Dijagnoza policističnih jajnika postavlja se uz pomoć podataka anamneze, kliničke slike, karakterističnog hormonskog obrasca i ultrazvučnog nalaza jajnika. Kao što je raznolika klinička slika i nalazi u pacijentica s policističnim jajnicima, tako su raznovrsni i pristupi liječenju te je ono kompleksno i dugotrajno.
Što se događa ako se ne liječi?
Zbog ranog peripubertalnog početka brojnih hormonskih i metaboličkih abnormalnosti, te pasivnog odnosa prema liječenju, kod pacijentica s policističnim jajnicima se u kasnijoj dobi pojavljuje niz zdravstvenih tegoba.
Među najučestalijima su:
- kasnija menopauza
- abnormalna menstruacijska krvarenja
- dva do tri puta učestaliji spontani pobačaji
- anemija
- pretilost
- abnormalnosti lipida
- sedam puta učestalije kardiovaskularne bolesti
- povišena učestalost obolijevanja od šećerne bolesti (16%) i povišenog tlaka (40%)
- dva do tri puta veći rizik za razvoj raka sluznice maternice i jajnika
U žena s tim sindromom postoji kombinacija povišenih vrijednosti muških spolnih hormona (hiperandrogenizam) s kroničnim izostankom ovulacija i povišenim LH/FSH odnosom (LH i FSH su osnovni hormoni hipofize u regulaciji menstruacijskog ciklusa). Nedvojbena je i uska povezanost tog sindroma sa smanjenom osjetljivošću na inzulin te postoje pacijentice rezistentne i nerezistentne na inzulin. One rezistentne razvijaju stanje slično šećernoj bolesti.
Policistični jajnici su prisutni tijekom čitavog života, sa svim simptomima i rizicima, od kozmetičkih do ozbiljna narušavanja zdravlja. Zato je neophodna trajna briga i liječenje tih pacijentica.